حق طلاق زوجه با توجه به طلاق واجب

کتاب حق طلاق زوجه با توجه به طلاق واجب (بررسی فقهی و حقوقی)/ مولف محمدعلی معیرمحمدی

در واقع همان‌طور که هر موردی در عالم خارج حکمی از احکام فقهی روی آن می‌رود (مباح، حرام، مستحب، مکروه، حلال) طلاق نیز به‌همین صورت است یعنی احکام خمسه تکلیفیه بر روی آن می‌رود، یعنی در واقع می‌توان برای آن قسم واجب و حرام و... را متصور بود. با توجه به آنچه که بیان شد، می‌توان گفت که ممکن است شرایطی پیش آید که طلاق واجب گردد این تحقیق در واقع در پی آن است که به مواردی بپردازد که طلاق در آن واجب است. یعنی مرد با اینکه طلاق را در دست دارد ولی در واقع مجبور است که طلاق بدهد و اگر این کار را نکند حاکم او را مجبور میسازد. در ادامه لازم می‌دانم که دو نکته را عرض کنم، اول اینکه، درست است که نام این نوع از طلاق آشنا نیست و شاید کمتر مورد توجه حقوقدانان و یا حتی فقها باشد، لکن پیشینه آن در فقه حتی به‌صورت مشهور دیده می‌شود.

از فقهای امامیه می‌توان گفت متقدمین و متأخرین آن‌ها اکثراً طلاق را به احکام تکلیفیه منقسم نموده‌اند و در مورد هر کدام بحث‌هایی داشته‌اند، از جمله مرحوم شهید ثانی(رضوان الله علیه) در کتاب شریف شرح‌لمعه این تقسیم‌بندی را فرموده‌اند و بحث اجمالی نیز درباره‌ی آن انجام داده‌اند، مرحوم شهید اول (رضوان الله علیه) در کتاب الدروس الشرعیه فی‌فقه الإمامیه نیز در این مورد بحث کرده‌اند و هم‌چنین شهید ثانی(رضوان الله علیه)در کتاب دیگر خود یعنی مسالک‌الأفهام فی‌شرح‌الشرایع الإسلام نیز بحث فرموده‌اند. از متأخرین نیز مرحوم شیخ محمدحسن نجفی(رضوان الله علیه)صاحب جواهر نیز بحثی در مورد این موضوع می‌فرمایند.

محققین در مورد موضوع به‌صورت مجزا، جدا وعام کار نکرده‌اند، به همین علت می‌توان مدعی بود که تحقیقی که انجام داده‌ایم به نوبه‌ی خود جدید و بدون پیشینه می‌باشد. لازم به ذکر است که مقصودمان از بدون پیشینه بودن تحقیق این است که در غالب موضوع طلاق واجب به‌صورت مدون و منسجم نوشته ای وجود ندارد ولی به‌صورت پراکنده و جزئی و اخص در موارد آن مثل طلاق قضایی و طلاق خلع بحث‌هایی شده است که در جای خود از آن‌ها استفاده شده است و در فهرست منابع این نوشتار به‌طور دقیق به آن‌ها اشاره شده است. ولی اصل مطلبی که ما بدان اشاره می‌کنیم ملاحضه نشده یا حداقل در فحصی که نگارنده این سطور انجام داده است پیدا نشده است

از آنجا که، مباحث طرح شده در این کتاب در مجامع حقوقی مورد استقبال قرار گرفت. با کمک دوستان ناشر در انتشارات آوا بر آن شدم تا چاپ دوم آن را ارائه دهم. در این چاپ سعی شد تا اغلاط تایپی و برخی ایرادات شکلی تصحیح شود. لازم می‌دانم تا از تمامی فضلا و بزرگواران که پیشنهادات و انتقادات خود را نسبت به کتاب ارائه کردند کمال تشکر را بنمایم، بالاخص اساتید ارجمندم، حضرت آیت الله محمدحسن گلی و آیت الله دکتر محمدحسین بیاتی(دامت برکاتهما) که با راهنمایی های دلسوزانه خود و عنایت خاصی که به این حقیر و کتاب حق طلاق داشتند حق بزرگی بر ذمه بنده دارند. و در آخر نیز مجددا از تمامی فضلا و علمای حوزه و دانشگاه مستدعی هستم تا پیشنهادات و انتقادات ارزشمند خود را به این حقیر واصل نمایند. خداوند به خادمین طریقه حقه تشیع در دنیا و آخرت خیر کثیر عطا فرماید.

 

فهرست مطالب

 

پیشگفتار نویسنده 7

مقدمه. 11

فصل اول

کلیات و مفاهیم. 19

گفتار اول: تاریخچه‌ی طلاق.. 19

بررسی تاریخی طلاق در جوامع و ادیان گذشته با تکیه بر حق طلاق.. 19

اختیار طلاق در جوامع قدیم. 20

تاریخچه‌ی طلاق در ادیان قبل از اسلام. 21

طلاق در اسلام. 22

گفتار دوم: تعاریف و اصطلاحات.. 23

معانی طلاق.. 23

معنای لغوی.. 23

معانی اصطلاحی طلاق و اصطلاح طلاق نزد فقها 24

معنای طلاق در اصطلاح حقوقدانان. 25

وجه اختلاف معنای طلاق فقهی و حقوقی.. 26

معنای مباینت و تفریق.. 27

معنای خلع. 27

معنای مبارات.. 28

معانی ایلاء 29

معنای لغوی ایلاء 29

معنای اصطلاحی ایلاء 29

معانی ظهار 30

معنای لغوی ظهار 30

معنای اصطلاحی ظهار 30

تاریخچه و شأن نزول آیه در مورد ظهار 31

حکم ظهار در قرآن. 31

تعریف طلاق قضایی.. 32

معانی عسر و حرج. 33

تعریف لغوی عسر و حرج. 33

تعریف فقهی و حقوقی عسر و حرج. 33

انحلال عقد نکاح (فسخ و طلاق) 34

تعریف فسخ. 34

وجه تمایز و اشتراک فسخ و طلاق.. 35

تعریف عقد و ایقاع. 35

تعریف ایقاع. 35

تعریف عقد. 36

تفاوت بین عقد و ایقاع. 37

معانی فتوا 37

معنای لغوی فتوا 37

معنای اصطلاحی فتوا 38

معنای فتوا نزد فقها و اصولین.. 38

معنای لغوی ادله. 39

معنای اصطلاحی ادله. 39

تقسیمات ادله. 39

ادله اربعه. 39

معنی اجماع نزد شیعه. 41

حُسن و قبح عقلی.. 42

ارتکازات عقلی.. 45

معانی واجب.. 46

معنای لغوی واجب.. 46

معنای اصطلاحی واجب.. 46

تعریف طلاق واجب.. 47

فصل دوم

طلاق و اقسام آن در فقه و حقوق موضوعه. 49

گفتار اول: طلاق در قرآن و سنت.. 49

مقدمه. 49

طلاق در قرآن. 49

نشوز و شقاق در قرآن و کلام فقهاء 52

ایلاء و ظهار در قرآن. 53

حکم طلاق در قرآن تأسیسی است یا امضائی.. 54

نظر نگارنده 57

طلاق در سنّت.. 58

نقل سه صورت از روایات.. 58

گفتار دوم: طلاق در حقوق و قوانین ایران. 62

سیر تحولات قانون‌گذاری در حقوق ایران. 62

موجبات طلاق.. 63

گفتار سوم: اقسام طلاق در فقه و حقوق موضوعه. 68

تقسیم‌بندی طلاق از نظر احکام تکلیفیه. 68

مقدمه. 68

تفصیل اقسام طلاق با توجّه به اولین تقسیم‌بندی شهید ثانی در کتاب شرح‌لمعه. 68

موارد طلاق حرام. 69

مورد طلاق مکروه 70

موارد طلاق واجب.. 70

موارد طلاق سنّت (مستحب) 71

بحثی پیرامون طلاق سنت و واجب (نظر نگارنده) 71

تقسیم‌بندی طلاق از نظر فقه امامیه (شرعی یا غیرشرعی بودن) 72

مقدمه. 72

طلاق سنی به‌معنای اعم‌ نیز به سه قسم تقسیم می‌گردد: 73

1- طلاق بائن.. 73

2- طلاق رجعی.. 73

3- طلاق عدی.. 74

دیگر اقسام طلاق صحیح غیر از طلاق عدی.. 74

اقسام طلاق در حقوق ایران. 74

مقدمه. 74

موارد طلاق بائن.. 75

آیا طلاق به حکم دادگاه رجعی است یا بائن؟ 76

طلاقی که در اثر شرط وکالت، زن خود را طلاق می‌دهد. 78

تقسیمات طلاق در مباحث قضایی.. 79

جمع‌بندی بحث و نظر نگارنده 79

فصل سوم

بررسی تحلیلی فتاوای فقهای امامیه در طلاق واجب و به تبع آن درحقوق موضوعه‌ی ایران  81

گفتار اول: طلاق واجب بر اثر ایلاء 81

مقدمه. 81

شرایط تحقق ایلاء 81

بررسی نظرات فقها در مورد حکم طلاق واجب در ایلاء 83

بررسی حکم ایلاء در حقوق موضوعه ایران. 87

گفتار دوم: طلاق واجب بر اثر ظهار 88

احکام ظهار 88

بررسی نظرات فقها در مورد طلاق واجب در ظهار 88

بررسی حکم ظهار در حقوق موضوعه‌ی ایران. 90

آیا بررسی احکامی چون ظهار و ایلاء که تقریباً در عصر حاضر متروک هستند ضرورتی دارد؟ 90

گفتار سوم: طلاق قضایی (طلاق در هنگام عسر و حرج) 91

مقدمه. 91

عسر و حرج. 92

مقدمه. 92

موارد شمول قاعده‌ی لاحرج. 93

قاعده‌ی لاحرج و احکام اولیه. 93

قاعده‌ی لاحرج و انواع مصادیق حرج. 93

نفی حرج در مضرّات عام. 94

نفی حرج در مسائل شخصی.. 94

قاعده‌ی لاحرج و شمول آن نسبت به امور عدمی.. 94

جمع‌بندی بحث و نظر نگارنده 96

مبانی فقهی طلاق قضایی.. 96

الف- آیات قرآن. 96

ب- روایات.. 103

روایات غائب مفقودالأثر از این قرار است: 108

ج- قواعد فقهی.. 109

قاعده‌ی لاضرر 110

1- اثبات حق فسخ. 110

2- اثبات حق طلاق برای حاکم. 111

بررسی فتاوای فقهاء در مورد حکم طلاق واجب به‌دست حاکم (طلاق قضایی) 114

بررسی حقوقی طلاق قضایی.. 122

طلاق زوجه غائب مفقودالأثر 122

عجز و امتناع شوهر از انفاق.. 123

امتناع شوهر از انجام سایر وظایف قانونی.. 123

عسر و حرج زن. 123

ماده‌ی 1130 ق.م. 124

وکالت زن در طلاق.. 126

آیا وکالت مطلق یا عام نیز در طلاق صحیح است؟ 127

طلاق قضایی بائن است یا رجعی؟ 127

جمع‌بندی بحث و نظر نگارنده 130

گفتار چهارم: طلاق خلع. 131

مقدمه. 131

چگونگی و مقدار کراهت زوجه. 132

اقسام طلاق خلع بر مبنای احکام خمسه‌ی تکلیفیه. 134

طلاق خلع غیرمشروع (حرام) 134

طلاق خلع مباح. 134

طلاق خلع مستحب.. 134

طلاق خلع واجب.. 135

محل نزاع. 135

اقوال فقهاء در مورد وجوب یا عدم وجوب طلاق خلع. 136

ادله قائلین به عدم وجوب طلاق خلع. 136

ادله‌ی قائلین به وجوب طلاق خلع. 139

نتیجه‌ی بحث و نظر نگارنده 144

نتایج و راهکارها 144

فهرست منابع  147