علی الاصول سکوت تأثیری بر روابط حقوقی اشخاص و تنظیم و انعقاد قراردادها ندارد زیرا سکوت چیزی جز نوعی حالت سکون و عدم تحرک نیست به همین علت نمی‌تواند مبین و مبرز اراده شخص ساکت باشد. بعبارت دیگر سکوت وضعیتی شخصی است که اراده خویش را نفیاً و اثباتاً ابراز نمی‌کند و وجود احتمالات مختلف که در خصوص دلیل سکوت و موضع آن وجود دارد مانع از آن می‌شود که بتوان اراده ضمنی او را مبنای پذیرش عقد دانست. به همین دلیل قانون‌گذار در ماده 249 قانون مدنی و بر خلاف ضرب المثل معروف”سکوت علامت رضاست»، اصل کلی را بنا نهاده و به موجب آن مانع تأثیر سکوت در روابط حقوقی متعاملین و قراردادها شده است.
ولی بر خلاف آنچه ابتدائاً بنظر می‌رسد و با توجه به وجود کثرت مثال‌‌‌هایی که در خصوص نقش سکوت و تأثیر آن در زندگی روزمره افراد وجود دارد سکوت در مواردی و به صورت استثنایی دلالت بر اراده ضمنی شخص ساکت دارد. این موارد استثنایی را اکثر فقها و حقوق‌دانان در مباحث اعلام اراده پذیرفته ولی موارد آن را محدود به موارد معین و منوط به تحقق شرایطی دانسته‌اند. از همین رو با توجه به خلاء تحقیقات و عدم وجود منابع نگارنده را بر آن داشت که در حد توان و با بهره‌گیری و استفاده کامل از تحقیقات اساتید گرانقدر از جمله دکتر ناصر کاتوزیان در قواعد عمومی قراردادها جلد اول مبحث”اعلام اراده» و دکتر سید مرتضی قاسم زاده در اصول قراردادها و تعهدات نظری و کاربردی مبحث”نقش سکوت در بیان اراده» و جناب محمدرضا قنبری در مجموعه مقالات حقوقی مبحث”شکل بیان اراده» ضمن طرح مباحثی به شکل ساده و به ترتیب اولویت به موارد دلالت استثنائی سکوت و نقش آن و نیز تأثیر سکوت در روابط متعاملین و قائم مقام آنها پرداخته شود. اگرچه در این تحقیق از خطاء و غفلت و اشتباه مصون نمانده ولی سعی و اهتمام بر آن شده در کمال رعایت امانت داری نقش ناچیزی به جامعه حقوقی و علاقمندان آن ایفاء نموده و شاید از این طریق توانسته باشم از کلیه کسانی که اینجانب را در مسیر علم و کسب آن یاری نموده تشکر و قدردانی نمایم.
در اصطلاح حقوقی صرف سخن نگفتن سکوت تلقی نمی‌شود زیرا صاحب اراده می‌تواند با اراده ضمنی خود طرف قبول واقع شود.
و ...
فهرست مطالب
مقدمه .............................................. 7
فصل اول: کلیات، تعاریف، مفاهیم ...................... 9
مبحث اول: تعاریف..................................... 9
گفتار اول: تعریف لغوی سکوت....................... 9
گفتار دوم: سکوت در اصطلاح حقوقی.................. 10
گفتار سوم: سکوت در حقوق اسلام.................... 11
گفتار چهارم: سکوت در عرف مردم................... 11
مبحث دوم: وضعیت حقوقی سکوت.......................... 13
گفتار اول: ماهیت سکوت........................... 13
گفتار دوم: جایگاه بحث از سکوت................... 14
گفتار سوم: قلمرو سکوت........................... 16
گفتار چهارم: موارد شایع عرفی سکوت............... 18
بند یک: نکاح.................................. 18
بند دو: معامله فضولی.......................... 20
مبحث سوم: انواع سکوت................................ 24
گفتار اول: سکوت محض و غیر محض................... 24
گفتار دوم: سکوت قانون و شخص..................... 25
گفتار سوم: سکوت کلی و جزئی...................... 28
گفتار چهارم: سکوت عمدی و غیرعمدی................ 30
مبحث چهارم: رابطه سکوت با نهادهای مشابه............. 33
گفتار اول: اذن و سکوت........................... 33
گفتار دوم: اجازه و سکوت......................... 35
گفتار سوم: رضا و سکوت........................... 38
گفتار چهارم: اقرار و سکوت....................... 41
مبحث پنجم: اصول و قواعد حاکم بر سکوت و استثناءهای آن 44
گفتار اول: اصل کلی عدم دلالت سکوت بر ایجاب....... 44
گفتار دوم: اصل کلی مندرج در ماده 249 ق.م........ 46
گفتار سوم: استثناء بر اصل کلی مندرج در ماده 249 ق.م 48
گفتار چهارم: قاعده کلی”لا ینسب لساکت قول»........ 50
گفتار پنجم: قاعده‌های استثنایی (السکوت فی معرض الحاجه بیان» و”تأخیر بیان از وقت حاجت قبیح است»................................................ 51
فصل دوم: نقش و دلالت سکوت ........................... 53
مبحث اول: نقش سکوت در تحقق عقد...................... 53
گفتار اول: وجود اراده........................... 53
گفتار دوم: اعلام اراده........................... 55
گفتار سوم: اقسام اعلام اراده..................... 56
گفتار چهارم: وسایل اعلام اراده................... 57
بند یک: لفظ................................... 57
بند دو: اشاره................................. 59
بند سه: عمل................................... 60
بند چهار: سکوت................................ 61
گفتار پنجم: تحقق اعلام اراده..................... 63
مبحث دوم: موارد دلالت سکوت........................... 65
گفتار اول: سکوت در برابر اقدام فضولی............ 65
گفتار دوم: توافق بر اعلام اراده با سکوت.......... 68
گفتار سوم: ایجاب به نفع ساکت باشد............... 70
گفتار چهارم: سکوت در برابر قوانین تکمیلی و عرفی. 71
مبحث سوم: شرایط دلالت سکوت........................... 73
گفتار اول: قبول از شخصی که دارای اهلیت قانونی است صادر گردد 73
بند یک: بلوغ.................................. 74
بند دو: عقل................................... 76
بند سه: رشد................................... 77
گفتار دوم: قبول باید بدون قید و شرط باشد........ 78
گفتار سوم: قبول باید از ایجاب مطابقت همه جانبه نماید 79
گفتار چهارم: باید بین ایجاب و قبول توالی عرفی وجود داشته باشد 81
گفتار پنجم: قبول باید در برابر ایجاب معتبر باشد. 82
گفتار ششم: قبول نباید مسبوق به رد باشد.......... 84
گفتار هفتم: قبول باید اعلام شود.................. 85
مبحث چهارم: موانع دلالت سکوت......................... 87
گفتار اول: اشتباه............................... 87
گفتار دوم: اکراه................................ 90
گفتار سوم: اضطرار............................... 95
گفتار چهارم: تدلیس.............................. 97
گفتار پنجم: غبن................................ 101
مبحث پنجم: زمان و مکان وقوع عقد.................... 104
گفتار اول: نظریه اعلان.......................... 104
گفتار دوم: نظریه ارسال......................... 105
گفتار سوم: نظریه وصول.......................... 106
گفتار چهارم: نظریه اطلاع از قبول................ 107
گفتار پنجم: نظریه‌های منطبق با سکوت............. 108
گفتار ششم: نظریه منتخب با سکوت................. 109
فصل سوم: آثـار سـکوت .............................. 111
مبحث اول: آثار سکوت نسبت به متعاملین............... 111
گفتار اول: مفهوم اثر........................... 111
گفتار دوم: اصل لزوم یا اصاله اللزوم............ 113
گفتار سوم: اصل صحت............................. 116
گفتار چهارم: اصل نسبی بودن قرارداد............. 117
گفتار پنجم: اصل قابل استنادبودن قرارداد........ 118
مبحث دوم: آثار سکوت نسبت به قائم مقام متعاملین..... 120
گفتار اول: قائم مقام قانونی.................... 120
گفتار دوم: قائم مقام عام....................... 121
بند یک: وا رث............................... 121
بند دو: موصی له............................. 123
بند سه: طلبکاران عادی....................... 124
گفتار سوم: قائم مقام خاص....................... 125
مبحث سوم: آثار سکوت نسبت به اشخاص ثالث و استثناءهای آن 128
گفتار اول: مفهوم شخص ثالث...................... 128
گفتار دوم: تعهد به نفع شخص ثالث................ 130
بند یک: تعریف تعهد به نفع شخص ثالث.......... 130
بند دو:انواع تعهد به نفع شخص ثالث........... 131
بند سه: شرایط صحت........................... 133
بند چهار:آثار تعهد به نفع شخص ثالث.......... 134
بند پنج: ماهیت حقوقی تعهد به نفع شخص ثالث... 137
گفتار سوم: قراردادهای جمعی..................... 138
بند یک: قرارداد ارفاقی...................... 138
بند دو: قرارداد دسته جمعی کار............... 139
بند سه: قراردادهای جمعی مالکان آپارتمان‌های ساختمان 139
گفتار چهارم: معامله فضولی...................... 139
مبحث چهارم: آثار سکوت نسبت به قرارداد........... 141
گفتار اول: تعیین مفاد قرارداد.................. 141
گفتار دوم: دلایل سکوت بعضی از مفاد قرارداد...... 142
گفتار سوم: موارد سکوت قراردادها................ 145
بند هفت: سکوت نسبت به تعیین حدود تعهدات طرف قرارداد 150
گفتار چهارم: لزوم رفع سکوت از قرارداد.......... 150
گفتار پنجم: چگونگی رفع سکوت قرارداد............ 152
نتیجه‌گیری........................................ 155
منابع و مآخذ................................... 159
