زمینه‌های گرایش به خشونت و راهکارهای مقابله با آن از منظر جرم‌شناسی

کتاب زمینه‌های گرایش به خشونت و راهکارهای مقابله با آن از منظر جرم‌شناسی

خشونت را باید موضوعی مبهم تلقی کرد که علی‌رغم اجماع نظری در رد و انکار آن، در حیات اجتماعی انسان، گستره‌ای بس وسیع دارد. انسان‌ها طی سالیان متمادی از خشونت آسیب دیده و متضرر شده‌اند؛با این وجود بشر همواره خشونت را تحمل یا اعمال نکرده است. لحظاتی ممتاز در تاریخ به چشم می‌خورد که آدمی به خشونت خود نسبت به همنوعش وقوف یافته و در صدد پیدا کردن راهی برای غلبه بر آن برآمده است. آنچه امروزه نگرانی جوامع مختلف را باعث شده است، همانا وسعت و گسترش روز‌افزون خشونت می‌باشد. کمتر روزی پیش می‌آید که رسانه‌ها ستون‌های چندی از صفحات خود و یا بخش‌هایی از اخبار خود را به شرح اعمال خشونت‌آمیز اختصاص ندهند. همه روزه شاهد ارتکاب رفتارهای خشونت‌آمیز در سطح فردی و اجتماعی هستیم.

افزایش نرخ قتل، ضرب و جرح، تجاوز، نزاع، گسترش جنگ‌ها و نزاع‌های داخلی، درگیری‌های قومی و مذهبی، و شورش‌های اجتماعی همگی نشان‌ دهندة این واقعیت است که سطح گرایش به خشونت همه روزه در حال افزایش و تغییر الگو می‌باشد. تا یک دهة پیش، زمانی که دربارة خشونت صحبت می‌شد، ذهن افراد عمدتاً معطوف به برخی گونه‌های خاص از خشونت، نظیر خشونت علیه زنان و یا خشونت علیه کودکان می‌گشت؛ اما امروزه دیگر صحبت از یک یا چند گونه‌ی خاص از خشونت معنا‌دار نمی‌باشد. آنچه امروزه توجه همگان را به خود معطوف نموده گسترش خشونت در تمامی اشکال و مظاهر آن می‌باشد.

حال این سوالات به ذهن متبادر می‌شود که اصولاً خشونت چیست؟چه عواملی در شکل‌گیری خشونت دخیل‌اند؟راهکار‌های مقابله با خشونت کدامند؟این پرسش‌ها تنها بخشی از سوالاتی است که در نگاه نخست ممکن است در ذهن ما پیرامون مسئله خشونت شکل بگیرد. پاسخ به این سوالات می‌تواند مسیری را ترسیم نماید که حرکت در آن مسیر، نهایتاً ما را به جایگاهی می‌رساند که با شناخت صحیح عوامل موثر در گرایش به خشونت، قادریم راهکارهایی را برای مقابله با آن ارائه نماییم.

 

فهرست مطالب

 

مقدمه.. 9

فصل اول: بررسی لغوی و اصطلاحی واژگان کلیدی تحقیق.. 11

1. خشونت.. 11

2. زمینه.. 16

3. محرومیت.. 17

4. رسانه.. 17

5. فرهنگ.. 17

6. پیشگیری.. 18

فصل دوم: بررسی تعاریف موجود و دست‌یابی به تعریف مطلوب از خشونت   19

فصل سوم: طبقه‌بندی انواع خشونت.. 25

1. تقسیم بر مبنای افراد موضوع خشونت.. 25

2. تقسیم براساس عامل ارتکاب خشونت.. 26

3. تقسیم براساس عامل ضرورت.. 27

4. تقسیم بر مبنای عامل جواز (مشروعیت).. 27

5. خشونت قانونی و غیرقانونی.. 27

6. تقسیم‌بندی خشونت بر مبنای واکنش جامعه نسبت به آن   28

7. خشونت مفید و مضر.. 29

8. تقسیم براساس نوع خشونت اعمال شده.. 29

9. خشونت ذاتی و اکتسابی.. 29

فصل چهام: گونه‌شنـاسی خشونت.. 31

1. خشونت خانگی.. 31

2. خشونت بر ضد زنان.. 33

3. خشونت علیه کودکان.. 34

4. خشونت جوانان.. 35

الف. قتل.. 37

ب. خودکشی.. 37

5. خشونت جنسی.. 38

6. خشونت سیاسی.. 38

فصل پنجم: مفهوم‌شناسی «زمینه‌های» خشونت‌گرایی.. 41

1. علت.. 42

2. عامل.. 42

3. وضعیت (موقعیت).. 43

فصل ششم: سابقه‌ی تحقیقاتی و مطالعات در این زمینه.. 45

1. تحقیقات با جنبه‌ی زیست‌شناسی.. 45

2. مطالعات جامعه‌شناسانه.. 47

3. مطالعات با صبغه‌ی روان‌شناسی.. 48

مبحث نخست: زمینه‌های زیستی.. 49

گفتار نخست: نظریات مربوط به دوران غیرعلمی جرم‌شناسی   49

گفتار دوم: نظریات مربوط به نمود جسمانی.. 51

بند نخست: تیپ‌شناسی زیستی «کرچمر».. 51

بند دوم: تیپ‌شناسی «شلدون».. 52

بند سوم: مطالعات همسران «گلوک».. 54

بند چهارم: تحقیقات «کورتز».. 54

گفتار سوم: بررسی رابطه‌ی میان خشونت با اختلالات ژنتیکی و عصبی ـ هورمونی   55

بند نخست: هورمون‌ها.. 55

بند دوم: «کروموزوم‌»‌ها.. 60

الف. تأثیر کروموزوم X اضافی بر گرایش به خشونت در زنان   61

ب. تاثیر کروموزوم Y اضافی بر گرایش به خشونت در مردان   62

بند سوم: دستگاه عصبی.. 64

بند چهارم: «ژن»ها.. 66

گفتار چهارم: رابطه‌ی میان تغذیه و گرایش به خشونت   67

گفتار پنجم: تأثیر مصرف الکل و مواد مخدر در گرایش به خشونت   69

بند نخست: الکل.. 70

بند دوم: مواد مخدر.. 70

گفتار ششم: مکانیزم خشم.. 72

مبحث دوم: دیدگاه‌های روان‌شناختی.. 74

گفتار نخست: تحلیل‌های غریزه‌گرایانه و نظریات مخالف آن   74

گفتار دوم: رابطه‌ی میان «اختلال شخصیت ضد اجتماعی» و خشونت   76

گفتار سوم: رابطه‌ی میان استرس و خشونت.. 78

گفتار چهارم: نظریه‌ی بحران.. 81

گفتار پنجم: نظریه‌ی «ناکامی ـ پرخاشگری».. 83

مبحث سوم: تأثیر عوامل محیطی در برانگیختن خشونت.. 86

گفتار نخست: رابطه میان متغیرهای آب و هوایی و خشونت   87

گفتار دوم: رابطه‌ی میان آلودگی هواو پرخاشگری.. 90

گفتار سوم: رابطه‌ی میان ازدحام جمعیت و خشونت.. 91

مبحث چهارم: رابطه‌ی میان محیط خانوادگی و گرایش به خشونت   94

مبحث پنجم: زمینه‌های اجتماعی گرایش به خشونت.. 98

گفتار نخست: نظریات جامعه شناختی.. 98

بند نخست: نظریات «یادگیری اجتماعی».. 99

بند دوم: تحلیل‌های مارکسیستی.. 104

بند سوم: نظریه «فشار».. 105

بند چهارم: مکتب شیکاگو.. 108

بند پنجم: نظریه «محرومیت ـ پرخاشگری».. 108

1. مدل محرومیت نزولی.. 111

2. مدل محرومیت ناشی از بلند پروازی.. 111

3. مدل محرومیت ناشی از بازگشت به دوران گذر.. 111

گفتار دوم: بررسی اوضاع و احوال کشور از منظر شاخص‌های مرتبط با محرومیت‌های ساختاری.. 112

بند نخست: سیاست‌های جمعیتی.. 112

بند دوم: مهاجرت.. 114

بند سوم: بیکاری.. 116

بند چهارم: وضعیت اقتصادی.. 118

مبحث ششم: زمینه‌های فرهنگی.. 121

گفتار نخست: رابطه‌ی میان پیشینه‌ی فرهنگی ـ تاریخی و گرایش به خشونت   121

گفتار دوم: رابطه‌ی میان برداشت‌های سطحی از دین و خشونت   123

بند نخست: رابطه‌ی میان مجازات و خشونت.. 124

بند دوم: ‌رابطه‌ی ظاهری میان امر به معروف و نهی از منکر و گرایش به خشونت   124

بند سوم: رابطه‌ی میان انحرافات مذهبی و گرایش به خشونت   127

گفتار سوم: تأثیر رسانه‌های جمعی در گرایشبه خشونت   127

بند نخست: رسانه‌های جمعی و خشونت.. 128

الف. تأثیرات کوتاه مدت.. 128

ب. تأثیرات بلند مدت‌ 131

بند دوم: تأثیر بازی‌های رایانه‌ای بر گرایش به خشونت   135

الف. نقش بازی‌های رایانه‌ای در گسترش خشونت.. 136

ب. نتایج آمارها و تحقیقات پیرامون تاثیر بازی‌های رایانه‌ای بر گرایش به خشونت.. 138

فصل هفتم: تحلیل علمی جرم‌شناسی .. 141

مبحث نخست: مفهوم پیشگیری و طبقه‌بندی آن.. 141

1. پیشگیری عام و خاص.. 142

2. پیشگیری انفعالی و پیشگیری فعال.. 142

3. پیشگیری براساس الگوی پزشکی.. 143

4. پیشگیری وضعی و پیشگیری اجتماعی.. 143

5. پیشگیری دفاعی و پیشگیری آزادی بخش (رهایی بخش)   144

مبحث دوم: راهکارهای مقابله با عوامل زیستی گرایش به خشونت   145

گفتار نخست: راهکارهای عام.. 145

بند نخست: گسترش خدمات پزشکی ـ درمانی.. 145

بند دوم: تهیه شناسنامه‌ی سلامت.. 146

گفتار دوم: راهکارهای خاص.. 148

بند نخست: درمان دارویی خشم.. 148

بند دوم: تئوری برانگیختگی عصب.. 150

مبحث سوم: راهکارهای مقابله با عوامل روانی گرایش به خشونت   151

گفتار نخست: راهکارهای عام.. 152

بند نخست: آموزش مهارت‌های زندگی.. 152

بند دوم: فراگیری روش‌های مقابله با فشارهای روانی   154

1. شناخت درمانی.. 155

2. رفتار درمانی... 155

3. بهره‌گیری از مکانیزم دفاعی موثر در برابر اضطراب   155

گفتار دوم: راهکارهای خاص.. 157

بند نخست: آموزش کنترل خشم.. 157

بند دوم: نقش «پالایش روانی» در پیشگیری از خشونت   161

مبحث چهارم: پیشگیری از عوامل محیطی موثر در گرایش به خشونت   164

گفتار نخست: مقابله با آلودگی هوا.. 164

مبحث پنجم: پیشگیری از زمینه‌های اجتماعی گرایش به خشونت   166

گفتار نخست: راهکارهای اقتصادی.. 166

بند نخست: مقابله با فقر و نابرابری‌های اجتماعی   167

بند دوم: مبارزه با بیکاری.. 169

گفتار دوم: راهکارهای سیاسی.. 170

بند نخست: راهکارهای عام.. 171

1. گسترش شایسته سالاری و تقسیم صحیح ظرفیت‌های اجتماعی   171

2. التزام به تکثر‌گرایی سیاسی.. 171

3. احترام به آزادی عقاید و اندیشه‌ها.. 171

4. عمل به اصول قانون اساسی.. 172

5. خودداری از درگیرهای جناحی و تضعیف وحدت ملی.   173

بند دوم: راهکارهای خاص.. 173

1. نظریه ساختار امنیتی ارتجاعی.. 173

2. گسترش روحیه‌ی نقد و انتقاد‌پذیری.. 174

مبحث ششم: پیشگیری از زمینه‌های فرهنگی گرایش به خشونت   176

گفتار نخست: پیشگیری از زمینه‌های به ظاهر دینی گرایش به خشونت   176

بند نخست: راهکارهای عام.. 176

1. احترام به آزادی اقلیت‌های دینی و مذهبی.. 176

2. محوریت فرهنگ دینی در تعامل سازنده با افراد   177

بند دوم: راهکارهای خاص.. 179

1. پرهیز از اختلاف‌افکنی و درگیری‌های مذهبی.. 179

2. تجدید نظر در نحوه‌ی اجرای اصل مترقی امر به معروف و نهی از منکر   179

گفتار دوم: راهکارهای مقابله با اثرات رسانه‌های جمعی در گسترش خشونت   181

بند نخست: راهکارهای مقابله با تأثیرات منفی رسانه‌های جمعی در گرایش به خشونت.. 181

الف: راهکارهای عام.. 182

ب. راهکارهای خاص.. 183

بند دوم: مقابله با آسیب‌های ناشی از بازی‌های رایانه‌ای   186

الف. راهکارهای عام.. 186

ب. راهکارهای خاص.. 188

منابع و مأخذ