اقتصاد انقلابی

زمانی که بانک وام اعطاء می‌کند (که مترادف با افزدون بر حساب سپرده شخص وام گیرنده است)، این پول افزوده شده به حساب وام گیرنده از حساب‌های سپرده قبلی پرداخت نشده و موجودی ذخایر بانک را نمی‌کاهد بلکه این پول به تازگی خلق شده است. خلق گستردة پول توسط بانک های تجاری پیامدهای بسیاری در نظام سرمایه داری ایجاد کرده است. از جمله آثار این پدیده می‌توان بـه بـی ثبـاتی اقتصادی (رکود و رونق)، بی ثباتی در عرضۀ پول، افزایش تمایلات تورمی، رشـد اجبـاری، تخریب محیط زیست، استثمار کارگر، فساد در آزادی مردم، افـزایش نـابرابری و نقـض عدالت، محرومیت اجتماعی، ورشکستگی بانک ها، تحمیل بیمۀ سـپرده، مخـاطرة اخلاقـی، سرمایه گذاری بی فایده و حباب دارایی اشاره کرد.

این در حالی است که حدود نیم قرن پیش، اندیشمندان مسلمان تلاش کردند تا با حفـظ ماهیت بانک و خلق پول در آن، معـاملات آن را بـر اسـاس تعـالیم اسـلام تعریـف کننـد و بدین سان، نوع دیگری از صنعت بانکداری به نـام «بانـکداری بـدون ربـا» یـا «بانـکداری اسلامی» پیشنهاد دادند، امروزه در بیشتر کشـورهای اسـلامی و حتـی برخـی از کشـورهای غیرمسلمان بانک های بدون ربا حضور جدی دارند. حتی در برخی از کشورها، مانند ایران کل نظام بانکی بر اساس بانکداری بدون ربا طراحی شده است  .اگر چه ظاهراً روح اصلی همۀ بانک های بدون ربا، اشتراک آن‌ها در حذف ربـا از عملیـات بانکی است، اما این الگوها عمدتاً برگرفته از نظـام بانـکداری متعـارفی اسـت کـه بیشـتر نقدینگی، توسط آن خلق می‌شود. بیش از هشتاد درصد نقدینگی در اقتصاد توسط بانک های تجاری بدون ربا خلق می‌شود که قرار بوده است در چهارچوب قانون بانـکداری بـدون ربا عمل کنند.

خلق پول در سایر الگوهای بانکداری بدون ربای ارائه شده توسط محققان مسلمان نیز وجود دارد. البته در برخی از این الگوها، تغییرات بنیادینی در فرآیند خلق پول از طریـق ایجاد ذخـایر به وجود آمده اسـت. در برخـی از الگوهـا نیـز تغییـرات محافظه کارانه ای در قالب بانکداری اجتماعی مشاهده می‌شود. در عملیات بانکداری اجتماعی، علیرغم وجود امکان خلق پول، سعی شده آثار آن جبران شود؛ مثلاً، سود حاصل از خلق پول بانک های تجاری به وسیلۀ مقام مالی، تحـت عنـوان «مالیات» اخذ و در قالب اهداف اجتماعی دوباره توزیع می‌شود. حال سوال این است آیا در طراحی نظام مالی اسلام، امکـان خلق پول توسط نظام بانکی وجود دارد؟ و اگر وجود دارد شرائط آن کدام است؟ بدین منظور، لازم است ابتدا استدلال هـای متفکـران غربـی و اسلامی در رابطه با مشکلات خلق پول در نظام بانکی مورد بررسی قرار گیرد و سپس این استدلال‌ها بر اساس رویکرد رایـج در مطالعات اقتصاد اسلامی جستجو گردد.

و ...

فهرست مطالب

 فصل اول: مبانی نظری... 13

تعریف خلق پول.. 13

مفهوم خلق پول.. 16

اول: پول وسیلۀ مبادله است... 16

دوم- پول وسیله پس انداز و حفظ ارزش است... 18

مبانی نظری خلق پول در اقتصاد. 18

نظریه‌های علمی موجود. 19

دیدگاه ها 20

دیدگاه‌های مخالف... 21

دیدگاه‌های موافقان.. 22

دیدگاه‌های نظری و رایج و بررسی دلالت‌ها 23

مسئله خلق پول از دیدگاه متفکران غربی.. 24

امتیاز خلق پول به عنوان بدهی.. 24

امتیاز جمع آوری بهره بازپرداخت بدهی ها 24

دیدگاه واسطه‌گری در رابطه با خلق پول.. 29

دیدگاه ضریب فزاینده در رابطه با خلق پول.. 29

باور اول.. 30

باور دوم. 30

باور سوم. 31

فصل دوم: خلق پول بانکی در نگاه اندیشمندان مسیحی... 33

قضاوت از دیدگاه معیار مولدیت (بارورسازی استعدادهای طبیعت) 34

دیدگاه موری نیوتن راتبارد. 36

دیدگاه یوزف شومپیتر. 37

اثر هماهنگی.. 38

فصل سوم: مبانی تخصصی خلق پول در اقتصاد. 43

پایه پولی و اجزای آن: 43

پایه پولی (پول پرقدرت) 44

مدلی برای مکانیسم خلق پول.. 45

ضریب فزاینده (تکاثری) پول.. 45

عوامل موثر بر حجم پول.. 45

چرخه پولی.. 46

نحوه خلق پول.. 46

برون زایی و درون زایی پول در اقتصاد. 47

عوامل موثر بر حجم پول.. 48

تاثیر خلق پول در اقتصاد. 49

سرعت در گردش مالی، باعث خلق پول می‌شود. 50

آثار و زیان‌های خلق پول در اقتصاد. 51

خلق پول باعث تورم می‌شود. 54

خلق پول از دیدگاه متفکران اقتصادی.. 56

ارزیابی خلق پول در نظام مالی اسلامی.. 60

فصل چهارم: داوری خلق پول بانکی از دیدگاه اقتصاد اسلامی... 63

ملاک اول: عدالت... 63

شرح معیار اول.. 64

ملاک دوم: بارورسازی استعدادهای طبیعت... 66

شبهه دار شدن خلق پول در همسویی با ربا 67

اول- فعالیتهای مربوط به قرض الحسنه. 68

دوم- خرید کالا و اموال توسط بانکها و فروش اقساطی به مشتریان (ارائه تسهیلات) 68

سوم- فعالیتهای مشارکتی.. 69

شبهه دار شدن همسویی خلق پول با اکل مال به باطل.. 70

معایب خلق پول از دیدگاه فقه. 75

فصل پنجم: دیدگاه فقه اسلامی در رابطه با خلق پول.. 79

فصل ششم: نظریات و راهکارهای مولف... 97

منابع.. 99