دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در آسیای مرکزی: الزامی برای جمهوری اسلامی ایران

از دهه 1980 به بعد شاهد اهمیت یافتن عنصر فرهنگ در ادبیات روابط بین‌الملل بوده‌ایم. ظهور رویکردهایی مانند نظریات انتقادی، پست‌مدرن و سازه‌انگاری دلیلی بر این مدعاست. از طرفی با گذار از جهانی که در آن، ارتباطات تنها میان نخبگانی مانند دیپلمات‌ها بود که ارتباطی ایستا و سنتی را با هم برقرار می‌کردند؛ به جهانی که ارتباطات فرهنگی بین مردم در مقیاسی بسیار وسیع‌تر برقرار شده و مردم بر سیاست‌های جهان تأثیر‌گذار شده‌اند وارد شده‌ایم. در چنین وضعیتی، به‌‌نسبت نقش دولت‌های ملی در عرصه بین‌المللی و دیپلماسی کاهش یافته و اثر‌گذاری بیشتر بازیگران غیر دولتی را شاهد هستیم، به‌علاوه اینکه مبادلات فرهنگی میان ملت‌ها بسیار زیاد شده و اثر فراوانی بر جای گذاشته است. این عوامل اثرات مستقیم دیپلماسی عمومی را افزایش داده و توجه عمده کشورهای جهان، به خصوص قدرت‌های بزرگ را به فرهنگ و روابط با مردم به عنوان حوزه‌ای جدا در سیاست خارجی خود جلب کرده و از این زمان است که اصطلاحاتی چون قدرت نرم، دیپلماسی عمومی و دیپلماسی فرهنگی در ادبیات روابط بین‌الملل پررنگ‌تر شده است.

برای مشاهده کتب علوم سیاسی کلیک نمایید

دیپلماسی عمومی تلاش یک دولت برای برقراری ارتباط با عموم یک جامعه دیگر تلقی می‌شود که طی این تلاش، ارزش‌ها، فرهنگ‌ها، سیاست‌ها و عقاید جامعه آن دولت برای جامعه دیگر توضیح داده می‌شود و بدین ترتیب، رابطه، وجهه و شهرت خود را در آن کشور ترسیم می‌کند و بهبود می‌بخشد. دیپلماسی عمومی به عنوان یک عمل سیاسی تلاش می‌کند با ایجاد یک رابطه بلندمدت با مردم کشور هدف و ارائه تصویری مطلوب از خود، محیطی فعال را در حمایت از اهداف سیاست خارجی‌اش فراهم کند. با این تعریف از دیپلماسی عمومی مشخص می‌شود که یکی از اهداف مهم دیپلماسی عمومی و فعالیت‌های فرهنگی ایجاد جذابیت و مقبولیت از کشور حامی در کشور هدف می‌باشد. به این ترتیب می‌توان گفت دیپلماسی عمومی بخشی از ابزار اعمال قدرت نرم است  و باید توجه داشت که دیپلماسی عمومی نمی‌تواند جایگزین سایر ابزار‌های تأمین اهداف و منافع ملی شود و در واقع مکمل و کاتالیزوری برای رسیدن به آنهاست.

تحولات نوین در فضای بین‌الملل که از آن با جهانی شدن یاد می‌شود نه تنها در شیوه‌های دیپلماسی سنتی تغییرات آشکاری را ایجاد کرده است بلکه موجب شده تا در مفهوم دیپلماسی عمومی و شیوه‌های اجرایی آن به عنوان یک پدیده متناسب با این عصر نیز تحولات شگرفی رخ دهد. توجه به، به‌کارگیری بیش از پیش ابزارهای نوین برای برقراری ارتباط با ملت‌های دیگر، فاصله گرفتن دیپلماسی عمومی از مفهوم تبلیغات و اطلاع‌رسانی و گرایش به سوی مفاهیم جدیدی که پیوند عمیقی بین اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی دارند، تلاش برای برقراری ارتباطات عمیق‌تر و متقارن‌تر با مخاطبان دیپلماسی عمومی و به طور کلی تغییر نگاه و ذهنیت مخاطبان دیپلماسی عمومی در لایه‌ای عمیق‌تر از دیپلماسی عمومی سنتی از مشخصه‌های دیپلماسی عمومی نوین است.

از سویی فرهنگ به عنوان مهم‌ترین وجه در پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل جمهوری اسلامی ایران مطرح بوده و توجه به ملت‌ها در سیاست خارجی بسیار مد نظر رهبران انقلاب اسلامی از جمله امام خمینی (ره) بوده است، لذا دیپلماسی عمومی به دلیل آنکه مردم را مورد هدف و مخاطب خود قرار می‌دهد و به ارائه ارزش‌ها و فرهنگ توجه خاصی دارد می‌تواند برای جمهوری اسلامی ایران بسیار کاربردی و با اهمیت باشد. مؤلفه‌های تأثیرگذار بر رویکرد فرهنگی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، متأثر از دو منبع مذهب شیعی و تمدن کهن ایرانی می‌باشد. همان‌گونه که در مباحث قدرت نرم مطرح می‌شود وقتی فرهنگ یک کشور ارزش‌های جهان‌شمولی را شامل شود و بنیاد سیاست‌های آن را ارزش‌های جهانی شکل دهد احتمال دستیابی به مطلوب برای آن کشور افزایش می‌یابد. قابل درک است که جمهوری اسلامی ایران از این حیث دارای ظرفیت‌های فراوانی برای استفاده از دیپلماسی عمومی و فعالیت‌های فرهنگی در تأمین اهداف و منافع ملی تعریف شده خود، به‌خصوص در قالب همکاری و تعامل با کشورهای حوزه تمدنی ایران از جمله کشورهای آسیای مرکزی می‌باشد.

کتاب حاضر که با استفاده از روش تحلیل مقایسه ­ای به رشته تحریر درآمده تلاشی درخور، در زمینه اهداف مذکور است. نویسنده با دقت نظر علمی ضمن بررسی ابعاد مفهومی دیپلماسی عمومی، به بررسی ابعاد، زمینه ­ها، ابزارها و اهداف دیپلماسی عمومی ایران و عربستان در آسیای مرکزی پرداخته و الزامات و راهکارهایی را برای تقویت دیپلماسی عمومی ایران ارائه کرده است. امید است که شاهد انتشار آثاری مشابه در راستای تقویت اهداف و منافع جمهوری اسلامی ایران باشیم.

فهرست مطالب

 مقدمه. 15 

پیشگفتار 17

فصل نخست

دیپلماسی عمومی: تعاریف، ضرورت‌ها و ابزارها. 21

1.دیپلماسی عمومی 23

1-1.دیپلماسی.. 23

1-2. معنایابی دیپلماسی عمومی.. 27

1-3. اهمیت دیپلماسی عمومی.. 29

1-4. ابزارهای دیپلماسی عمومی.. 30

فصل دوم

دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی: اهمیت منطقه و ابزارهای ایران   41

1. تاریخچه روابط ایران و آسیای مرکزی.. 43

2. اهمیت آسیای مرکزی برای ایران پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی.. 46

2-1. اهمیت ژئواکونومیک... 46

2 -2. اهمیت ژئوپلیتیک... 47

2-3. اهمیت ژئوکالچر. 50

3. دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران  و ابزارهای آن.. 50

3-1. رسانه. 53

3-2. برندملی.. 56

3-3. بازیگران دولتی و غیردولتی.. 60

3-4. تبادلات علمی و فرهنگی.. 62

3-5. انتشار کتب... 65

3-6. زبان.. 66

3-7. اقتصاد. 68

3-8. مذهب... 71

4. دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی.. 73

4-1. دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان.. 74

4-2. دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان.. 83

4-3. دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان.. 96

4-4. دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان.. 105

4-5. دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در ازبکستان.. 112

فصل سوم

دیپلماسی عمومی عربستان سعودی در آسیای مرکزی؛ اهمیت منطقه و ابزارهای عربستان   119

1. تاریخچه روابط عربستان سعودی با آسیای مرکزی.. 121

2. اهمیت آسیای مرکزی برای عربستان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی.. 123

2-1. اهمیت ژئواکونومیک... 123

2-2. اهمیت ژئوپلیتیک... 124

2-3. اهمیت ژئوکالچر. 125

3. دیپلماسی عمومی عربستان سعودی و ابزارهای آن.. 126

3-1. رسانه. 128

3-2. برندملی.. 130

3-3. بازیگران دولتی و غیردولتی.. 132

3-4. تبادلات علمی و فرهنگی.. 135

3-5. انتشار کتب... 136

3-6. زبان.. 136

3-7. اقتصاد. 137

3-8. مذهب... 138

4. دیپلماسی عمومی عربستان سعودی در آسیای مرکزی.. 139

4-1. دیپلماسی عربستان سعودی در ترکمنستان.. 140

4-2. دیپلماسی عربستان سعودی در تاجیکستان.. 144

4-3. دیپلماسی عربستان سعودی در قزاقستان.. 148

4-4. دیپلماسی عربستان سعودی در قرقیزستان.. 153

4-5. دیپلماسی عربستان سعودی در ازبکستان.. 158

فصل چهارم

مقایسه دیپلماسی عمومی دو کشور و ارائه راهکارهایی برای ایران.. 165

فهرست منابع. 181

منابع انگلیسی.. 211