گونه شناسی خانواده و فرزند مداری

کتاب گونه شناسی خانواده و فرزند مداری (درآمدی بر جامعه‌شناسی خانواده در ایران)

جامعه شناسان خانواده را یکی از مهمترین و دیرپاترین نهادهای اجتماعی تاکنون دانسته اند. این نهاد در طول تاریخ فرآیند بسیار پیچیده‌ای را طی کرده و الگوهای متنوعی را به ظهور رسانده است. این نهاد از تحولات اجتماعی بسیارتاثیر پذیرفته و بر دیگر نهادها تاثیر گذارده است. با گذشت زمان و تغییر شرایط اجتماعی- اقتصادی بتدریج هر یک از وظایف و کارکردهای خانواده منفک شده و در بیرون از خانواده به سایرنهادها و سازمان‌ها واگذار گردیده است به نحوی که خانواده امروزی کارکردهای بسیار محدودی پیدا کرده و کمابیش به لحاظ کارکردی، تفاوت زیادی با خانواده غربی ندارد. خانواده گرچه پایدارترین و مقاوم ترین نهاد اجتماعی بوده است، لیکن این نهاد تحولات بسیاری را به خود دیده است. مردم شناسان و جامعه شناسان اروپایی و آمریکایی در مطالعات خود، که بر مبنای خانواده غربی شکل گرفته است، مراحل متعددی را عنوان کرده‌اند به عنوان مثال باخ اوفن در کتاب خود به تکامل در خانواده اشاره کرده، که از دید او ابتدا انسان به شکل گروهی گله وار با اختلاط جنسی (هرج و مرج) زندگی می‌کرد، سپس مادرسالاری و بعد از آن پدر سالاری و در نهایت خانواده گسترده پدر سالار. یا لویئس مورگان دلیل دگرگونی و تکامل جامعه را در دگرگونی‌های تکنولوژیکی و چگونگی شیوه کسب مواد غذایی می‌دانست. همراه با تکامل جامعه، خانواده نیز از حالت اختلاط جنسی به مادر سالاری و در دوره تمدن به پدر سالاری رسیده است.

 

کلیک نمایید:

کتب حقوق خانواده

مقالات معرفی کتب

 

با توجه به مشکلات حاصل از موقعیت جوامع در حال گذر ناپایدار بودن شرایط اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و....... تغییرات بسیاری در نهادهای اصلی جامعه از جمله خانواده به وقوع می‌پیوندد. تغییر شبکه روابط خویشاوندی، تغییر ساختار فرهنگی، ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی و کوچک شدن ابعاد خانواده و... باعث بروز پدیده‌های نو ظهوری می‌شود که فرزند مداری یکی از مهم ترین آنها است. فرزند مداری خود  بوجود آمده از عوامل مختلفی است، در ضمن فرزند مداری می‌تواند موجب بروز عوامل اجتماعی دیگری نیز باشد.

هدف اصلی این تحقیق بررسی فرزند مداری در خانواده‌های ایرانی بر حسب حوزه قدرت، مشارکت، سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی، جنسیت، تحصیلات والدین، میزان دموکراتیک بودن و مستبد بودن، تعداد فرزندان است. قبل از هر چیز درصد هستیم بدانیم فرزندان در خانواده‌های کنونی  دارای چه جایگاهی هستند، و همچنین در پی مقایسه وضعیت فرزند مداری در بین انواع خانواده‌ها هستیم با توجه به نتایج به دست آمده، وجود فرزند مداری در خانواده‌های مورد بررسی تایید گردید، اما این به معنی حذف مرد محوری در فضای خانواده نیست. بلکه می توان گفت، هرم قدرت تا حدی تغییر شکل پیدا کرده است، به نحوی که هنوز هم پدر به معنی اصلی ترین تصمیم گیرنده و مشارکت کننده در امور کلان خانه ایفای نقش می کند، اما عامل مشارکت به عنوان مهمترین دست آویز برای اعضای خانواده توانسته قدرت تصمیم گیری مقتدرانه را از پدر بگیرد.

خانواده امروز با مجموعه وسیعی از عوامل مانند فناوری‌ها، جهانی شدن، گسترش آموزش و آموزش عالی، فراغتی شدن جامعه، رسانه‌ای شدن، زنانه شدن، مصرفی شدن، دموکراتیک شدن، شبکه‌ای شدن، مجازی شدن، زیبایی شناسانه شدن، و دیگر فرایندهای عمومی تحول فرهنگ ارتباط دارد. البته می‌توان تمام این عوامل را نیز به نوعی بخشی از ویژگی‌های جامعه شهری امروزی دانست. جامعه ایران نیز مانند جوامع دیگر از فرایندهای مذکور تأثیر پذیرفته است. این تأثیرات را در شهر تهران بیش از تمام شهرهای دیگر ایران می‌توان مشاهده کرد. اگر یک چیز و تنها یک چیز در جامعه شهری امروز ایران بویژه شهر تهران "واقعیت محض" باشد آن امر "تغییر خانواده" است. تغییر خانواده و مناسبات آن موجب ظهور انسان تازه‌ای در جامعه ایرانی شده و روان کاوی ذهن جمعی ما در نتیجه این تغییرات در حال دگرگونی کامل می‌باشد.

به رغم تمام تلاش‌های انجام شده، هنوز خانواده کلاف سر در گم و آشفته‌ای است که امکان شناخت انواع گونه شناسی خانواده و کنترل تحولات آن را بدست نیاورده‌ایم. هنوز پرسش‌های زیادی بی جواب مانده اند. اغلب تحقیقات موجود یا در سطح خرد به توصیف پیامدهای زشت و زیبا در تحولات خانواده برای افراد جامعه می‌پردازند یا در سطح کلان نقش نظام حقوقی یا ساختارهای کلان اقتصادی و اجتماعی در زمینه خانواده را توضیح می‌دهند. قدر مسلم این است تغییر خانواده هم معلول مجموعه وسیعی از عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است و هم پیامدهای وسیع اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دارد. گسترش فناوری‌ها، توسعه و تحول نظام اداری (دولت)، فرایندهای جهانی شدن و توسعه شهرنشینی را می‌توان عوامل بنیادینی دانست که هر کدام بصورت مستقل و همچنین مجموعه آنها در کنار هم زمینه تغییر خانواده شهری امروز را فراهم کرده‌اند و همچنان این تغییرات را تسریع و تشدید می‌کنند(گیدنز، 829:1386) همانطور که بررسی‌های تجربی گسترده نشان می‌دهد که "خانواده مرسوم» یعنی "خانواده هسته‌ای" دیگر تنها یکی از الگوهای موجود در جوامع است. جان برناردز برای مثال اشاره می‌کند که: تنها 5 درصد از خانوارهای بریتانیایی و 12 درصد خانوارهای آمریکایی را "الگوی خانواده هسته‌ای" تشکیل می‌دهند(برناردز، 1384: 31).

از‌اینرو او می‌نویسد: نسبت خانواده‌های هسته‌ای چنان ناچیز است که موجب می‌شود انگاره خانواده هسته‌ای کلاً زائد به نظر برسد (برنادز، 1384: 32). برناردز با در نظر گرفتن واقعیت مذکور معتقد است «خانواده هسته‌ای جز در قالب تصویر نیرومندی که در اذهان مردم شکل گرفته است، وجود خارجی ندارد.. آنچه در مطالعه خانواده اهمیت دارد، بررسی چگونگی این تفاوت‌هاست و نه منطبق کردن آنها با یک الگوی خانواده» (برناردز، 1384: 36)

 

و ...

 

فهرست مطالب

  فصل اول 

کلیات تحقیق

بیان مسئله. 14

اهمیت و ضرورت تحقیق. 18

اهداف پژوهش.. 20

هدف کلی.. 20

اهداف جزیی.. 20

تعاریف اصطلاحات.. 21

مشارکت.. 21

تعریف ساختاری فرزندمداری.. 21

تعریف کارکردی فرزندمداری.. 22

جامعه پذیری جنسیتی. 22

سرمایۀ فرهنگی. 23

سرمایه اجتماعی. 24

جنسیت.. 24

فرزند مداری نمادین. 25

فرزند مداری هنجاری.. 25

فرزند مداری ارتباطی. 25

فرزند مداری اقتصادی.. 25

فرزند مداری فرهنگی. 26

فصل دوم

مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق

تاریخچه مطالعاتی خانواده در ایران. 28

مراحل تحول خانواده در ایران. 28

خانواده در ایران باستان.. 28

خانواده در دوره اسلامی.. 29

خانواده در دوره جدید. 30

سیر دگرگونی خانواده وگونه شناسی خانواده در غرب   31

خانواده پیش از مدرن.. 31

خانواده پسامدرن.. 35

تحقیقات داخلی.. 37

تحقیقات خارجی.. 41

جمع بندی پژوهش‌های پیشین.. 45

فصل سوم

شکل‌های مختلف خانواده

انواع خانواده 48

خانواده گسترده وهسته‌ای.. 48

خانواده گسترده 48

خانواده هسته‌ای.. 48

خانواده مادر تباری.. 49

خانواده‌ی پدر تباری.. 50

خانواده همسان تبار 50

خانواده مادر سالاری.. 50

خانواده پدر سالاری.. 51

خانواده مساوی گرا 51

انواع خانواده بر اساس نوع ازدواج. 51

تک همسری (مونوگامی) 51

دو یا چند همسری (پلی گامی) 51

چند شویی (پلی اندری) 52

الگوهای جدید زندگی خانوادگی در کلانشهر تهران  52

فردیت گرایی در خانواده 52

خانواده‌های کم/ بدون فرزند. 53

خانواده‌های بدون سالمند. 53

خانواده‌های هم بالین.. 54

خانواده‌های تک والدی.. 56

خانواده دموکراتیک... 57

خانواده فرزند محور 58

خانواده زنانه. 58

خانواده مستبد. 59

عرفی شدن خانواده و خانواده عرفی.. 60

خانواده جهان وطن.. 60

خانواده جنسی شده 63

چند رسانه‌ای شدن خانواده 64

خانواده مجازی.. 64

خانواده چند مکانی یا دورزی.. 65

خانواده سنتی جدید. 66

خانواده خلاق.. 66

خانواده‌های دلخواه 67

ویژگی‌های خانواده در جهان امروز 72

نقش تولید – مصرفی.. 72

نقش نیمه مصرفی.. 73

دولتی شدن.. 73

کارکردهای کمی.. 73

قبض.... 73

بسط.. 74

رویارویی با چالش‌های غیر ساختاری.. 75

کارکرد‌های کیفی.. 75

آموزش فرزندان.. 76

جامعه پذیری.. 76

اشتغال زنان.. 76

فصل چهارم

مبانی نظری پژوهش

مبانی نظری خانواده و فرزند مداری.. 80

نظریه ساخت-کارکردی تالکوت پارسونز. 82

پاسونز ساختار خانواده را پی آمد تمایزپذیری و تفکیک در دو محور می‌بیند: 83

نظریه میان فرهنگی مارگارت مید. 87

نظریه جامعه پذیری نقش جنسیتی.. 88

امیل دورکیم. 90

نظریه اجتماعی کارل مارکس در مورد قدرت.. 90

ابعاد نظری ساختار هرم قدرت در خانواده 91

نظریه اقتدار ماکس وبر. 97

نظریه اجتماعی شدن  هربرت مید. 97

تئوری مبادله. 99

نظریه تضاد اجتماعی رندال کالینز. 99

نظریه رنه کونیگ... 101

نظریه یادگیری اجتماعی.. 102

نظریه پردازان سرمایه اجتماعی.. 103

نظریه کارکردی – ساختاری مشارکت.. 106

نظریه پردازان سرمایه فرهنگی.. 107

چارچوب نظری.. 113

فرضیات.. 117

مدل نظری.. 118

فصل پنجم

روش اجرای تحقیق

مقدمه. 120

روش تحقیق. 120

واحد تحلیل. 120

قلمرو زمانی و مکانی تحقیق. 120

جامعه آماری و شیوه نمونه گیری.. 121

روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 121

روایی و پایایی پرسشنامه. 122

تعیین روایی پرسشنامه. 122

تعیین پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه. 122

تعاریف عملیاتی متغیرها 124

فرزند مداری.. 124

فصل ششم

تجزیه و تحلیل داده‌ها

مقدمه. 130

فصل هفتم

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

جمع بندی و نتیجه گیری.. 152

پیشنهادات.. 170

منابع و مآخذ. 173