حقوق مدنی 3 مسئولیت قراردادی

کتاب حقوق مدنی 3 (مسئولیت قراردادی ضمانتهای اجرای مفاد قرارداد) محمدمجتبی رودیجانی

موضوع تحقیق حاضر «ضمانتهای اجرای مفاد قرارداد» است که شاید در نگاه اول موضوعی بسیط به نظر آید. لیکن با بررسی آن به این نتیجه خواهیم رسید که جدای از اهمیت این موضوع، به نگارش در آوردن تحقیقی جامع در این زمینه نیازمند دقت و وسعت مطالعه در نظامهای حقوقی مختلف است. ضمانتهای اجرای مفاد قرارداد در واقع پشتوانه‌های اجرای مفاد قرارداد هستند، یعنی ابزاری که متعهد را به اجرای مفاد قرارداد سوق می‌دهند و به عبارت دیگر مانع عهدشکنی می‌شوند. چنین ابزاری را می‌توان در دو دسته کلی مورد بررسی قرار داد. اول اجرای عین تعهد و دوم خسارات. در حقیقت برخی نظامهای حقوقی نظیر ایران به پیروی از فقه اولویت را به اجرای عین تعهد (اجبار به انجام تعهد) می‌دهند و برخی مانند نظام حقوقی انگلیس اولویت را به جبران خسارات می‌دهند و به همین دلیل اقدام به تقسیم‌بندی خسارت به صورت دقیق می‌نمایند. در هر حال غرض اصلی از اعمال هر کدام از این روشها ایجاد پشتوانه‌ای مطمئن جهت اجرای مفاد قرارداد است. زیرا اگر ضمانت‌ اجرا همراه قراردادی نباشد نمی‌توان به اجرای آن امیدوار بود. چنانچه در بحث تعهدات طبیعی (تعهدات فاقد ضمانت اجراء) به این مسئله پرداخته می‌شود که چنین تعهداتی به دلیل اینکه فاقد ضمانت اجراء هستند، نمی‌توانند از مجاری قانونی مطالبه شوند (ماده 266 قانون مدنی ایران). بنابر آنچه که گفته شد وجود ضمانت اجرا همچنان که از نام آن پیداست، تضمین کننده اجرای تعهد بوده و عنوان تضمین الاجرا که توسط برخی فقهاء در این رابطه به کار گرفته شده گویای این مطلب است. قرارداد باید ضمانت اجرای مطمئنی داشته باشد. تحقیق حاضر به دنبال بررسی این ضمانتهای اجراست.

 

فهرست مطالب

 

مقدمه. 13

1- پیشگفتار 13

2- طرح موضوع: 14

3- سابقه علمی: 14

4- مسأله تحقیق: 17

5- فرضیه: 18

6- روش تحقیق: 19

7- طرح تحقیق و توجیه آن: 19

فصل اول: مفاهیم کلی.. 21

گفتار اول: آثار قرارداد. 22

مبحث اول:  اصالة اللزوم. 26

مبحث دوم:  اصل نسبی بودن قراردادها 30

گفتار دوم: مفاد قرارداد. 33

گفتار سوم: ضمانت اجرا 38

گفتار چهارم: مسئولیت قراردادی.. 41

گفتار پنجم: اجرای قرارداد. 44

مبحث اول: ماهیت حقوقی اجرای قرارداد. 47

مبحث دوم: ترتیب اجراء 49

مبحث سوم: مبنای الزام طرفین به اجرای قرارداد. 52

فصل دوم: شرایط و موانع اجرای مفاد قرارداد. 55

گفتار اول: شرایط اجرای مفاد قرارداد. 56

مبحث اول: شرایط متعهد. 56

مبحث دوم: شرایط متعهد له. 61

مبحث سوم: شرایط موضوع تعهد. 63

گفتار دوم: موانع اجرای مفاد قرارداد. 66

مبحث اول: موانع ناشی از اراده طرفین قرارداد. 66

1- توافق طرفین قرارداد. 67

2- جلوگیری از اجراء یا امتناع از قبول توسط متعهدله. 68

3- امتناع متعهد از انجام تعهد: 71

4 - عذرهای قراردادی برای عدم اجراء 73

مبحث دوم: موانع خارجی.. 75

1- فعل دولت.. 75

2-  فعل شخص ثالث.. 78

3 - عوامل قهری.. 79

3-1 مفهوم فورس ماژور (قوه قاهره ) و فراستریشن.. 80

3-2 قوانین و مقررات مربوط به فورس ماژور در حقوق داخلی و خارجی.. 82

3-3 اوصاف فورس ماژور 85

3-4  اثر قوه قاهره 87

مبحث سوم: فقدان ضمانت اجرا (تعهدات فاقد ضمانت اجرا یا تعهدات طبیعی) 93

1 - مفهوم تعهدات طبیعی و ماهیت آنها 93

2  -مصادیق تعهدات طبیعی.. 95

فصل سوم: راه‌های اجرای مفاد قرارداد و لوازم الزام متعهد. 99

گفتار اول: راههای اجرای مفاد قرارداد. 99

مبحث اول: اجرای تعهد به صورت اختیاری.. 100

1- اجرای تعهد با موضوع وجه نقد. 102

2- پرداخت با چک یا کارت اعتباری.. 106

3- انتخاب طریق اجراء از بین چند راه ( تخییر بین أمرین ) 109

4-  اجرای تمام یا بخشی از تعهد. 111

4-1  نظریه اجرای اساسی تعهد. 113

4-2 تعهدات قابل تقسیم (تعهدات تفکیک پذیر) 116

مبحث دوم: اجرای تعهد به صورت اجباری (الزام به اجرای عین تعهد یا التنفیذ العینی) 119

1- مفهوم اجرای عین تعهد ( اجبار به انجام تعهد) 120

2- اجرای عین تعهد و خسارت.. 125

3- طرق اجبار متعهد. 131

3-1 اجبار مستقیم متعهد. 132

3-2 اجبار غیر مستقیم متعهد. 135

3-2-1 جریمه مالی ( الزام مالی مدیون) 135

3-2-2 الزام بدنی (بازداشت برای مطالبات حقوقی) 137

4- ابزار الزام به اجرای عین تعهد. 142

4-1 رأی دادگاه: 142

4-2  برگ اجرائیه ثبت.. 145

5- محدودیتهای اجرای عین تعهد. 146

5-1مواردی که جبران پولی (خسارت ) کافی است.. 146

5-2 دشواری شدید. 146

5-3 بی مناسبتی و غیر منصفانه بودن  اجرای عین تعهد. 147

5- 4 قصور و تأخیر در اجرای رأی دادگاه  مبنی بر اجرای  عین تعهد. 148

5-5 قرار داد‌هائی که اجرای عین آنها امکانپذیر نیست: (غیر ممکن بودن اجرای عین تعهد) 148

5-5-1 قرار دادهای خدمات شخصی.. 148

5-5-2 قرار داد‌هائی که مستلزم نظارت و سر پرستی دائمی هستند. 150

5-5-3 قراردادهای غیر ممکن شده به واسطه قوه قاهره 151

5-5-4 قرار دادهای مبهم و سر بسته. 151

5-5-5 قرار دادهای ساخت و ساز(پیمانکاری) 152

5-5-6 قرار دادهای فاقد تقابل و دو سره بودن. 152

گفتار دوم: لوازم الزام متعهد. 153

مبحث اول: وجه التزام ( شرط  جزائی) 153

1- احکام وجه التزام. 156

2- ارتباط وجه التزام و خسارت.. 160

مبحث دوم: بیعانه (پیش بها یا پیش پرداخت) 165

مبحث سوم: وثیقه. 169

1- ارتباط وثیقه با رهن.. 170

2- انواع وثائق.. 173

3- احکام و آثار وثیقه. 176

مبحث چهارم: حق حبس... 181

1- انواع حق حبس... 183

1-1 حق حبس متعادل (متقارن) 183

1- 2حق حبس تصرف.. 185

1-3 حق حبس دریائی (بحری) 188

2- احکام و آثار حق حبس... 188

فصل چهارم: شرایط تحقق مسئولیت و وسایل جبران (آثار ناشی از عدم اجرای مفاد قرارداد) 197

گفتار اول: شرایط تحقق مسئولیت ناشی از عدم اجرای مفاد قرارداد. 197

مبحث اول: انقضاء موعد. 200

مبحث دوم: تقصیر متعهد. 203

مبحث سوم: ورود خسارت.. 207

مبحث چهارم: رابطه سببیت.. 209

مبحث پنجم: شرایط مندرج در ماده 221 قانون مدنی ایران. 209

1- تصریح جبران خسارت در قرار داد. 209

2- تصریح جبران خسارت در قانون. 211

3- تصریح جبران خسارت در عرف.. 211

4- نتیجه حاصله از ماده 221 قانون مدنی.. 213

گفتار دوم: وسایل جبران و ترمیم. 214

مبحث اول: انواع خسارات قراردادی (خسارات ناشی از تخلف از قرارداد) 215

1- خسارت عدم انجام تعهد. 217

1-1 وسیله پرداخت خسارت و خسارت قابل مطالبه. 220

1-2 شرط عدم مسئولیت و شرط مسئولیت.. 223

2- خسارت تأخیر در انجام تعهد. 226

3- خسارت تأخیر تأدیه (خسارت به سبب تأخیر دین) 230

مبحث دوم: انواع دیگر خسارات (تقسیم بندی دیگری از خسارات) 239

1- خسارت مستقیم. 239

2- خسارت غیر مستقیم. 240

3- خسارت معادل زیان (جبران کننده یا تاوانی) 242

4- خسارت تنبیهی.. 243

5- خسارت سمبولیک (نمادین) 246

6- خسارات ثابت شده (مقرر شده) به وسیله قرارداد. 247

6-1 خسارت مقطوع یا تصدیق شده 248

6-2 خسارت غیر مقطوع ( محاسبه نشده ) 251

7- خسارت برای نقض پیش از موعد قرارداد. 251

مبحث سوم: طرق محدود کننده خسارت.. 252

1- بعید بودن خسارت.. 252

2- تخفیف.. 254

3- سایر محدودیتها 257

مبحث چهارم: فسخ عقود، شرایط و آثار آن. 258

1- حق فسخ قرارداد. 259

2-  فسخ کل و فسخ بعض... 264

3- فسخ به دلیل امتناع متعهد از انجام تعهد. 266

4- احکام و آثار فسخ قرارداد. 269

5- فسخ و جبران خسارت.. 273

6- محدودیتهای حق فسخ. 276

6-1 صرف نظر کردن از حق فسخ (اثبات و تأکید قرارداد) 276

6-2مرور زمان. 277

6-3 اجرای قسمتی از قرارداد. 277

6-4 قبول اختیاری منافع. 278

نتیجه‌گیـری: 280

مواد پیشنهادی.. 291

منـــابع و مآخــــذ. 297

1- منابع فارسی.. 297

الف: کتب.. 297

ب : مقالات.. 306

ج : تقریرات و جزوات دانشگاهی.. 313

د: فرهنگ‌ها و لغت نامه‌ها 314

و: قوانین و مقررات.. 314

هـ : پایان نامه‌ها 315

2- منابع عربی.. 316

الف : کتب فقهی.. 316

ب : کتب حقوقی کشورهای عربی.. 321

ج : فرهنگ‌ها و لغت نامه‌ها 323

د :‌قوانین و مقررات.. 324

3- منابع انگلیسی.. 325

الف : کتب.. 325

ب : مقالات.. 328

ج : قوانین و مقررات.. 328

4- پایگاه‌های اطلاعاتی.. 330

واژه نامه*. 331